KADIN İŞÇİLERİN DOĞUMA BAĞLI YENİ HAKLARI NELERDİR?

6663 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 10 Şubat tarihli ve 2029620 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Bu Kanunda kadın işçilere ve evlat edinen eşlere bir takım yeni haklar getirildi. Bilindiği üzere 4857 sayılı İş Kanununun 74. maddesine göre, kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam onaltı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır.

Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir.

Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır.

6663 sayılı Kanunda getirilen yeni düzenlemeyle artık, doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü halinde, doğum sonrası kullanılamayan sürelerin  babaya kullandırılması hükmü getirildi.

Ayrıca üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık hali izni kullandırılması esası da yeni getirilen haklardan birisidir.

Belki de 6663 sayılı Kanunun kadın çalışanlar açısından devrim niteliğinde yaptığı en önemli düzenleme; kadın işçinin kullandığı doğum sonrası analık hali izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri halinde;

• Birinci doğumda altmış gün,
• İkinci doğumda yüz yirmi gün,
• Sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilmesidir.

Bu sürelere çoğul doğum hâlinde otuzar gün eklenecek ve çocuğun engelli doğması hâlinde de, bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanacaktır. Ancak haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin kullanan kadın işçi bu süre içerisinde süt iznine ilişkin hükümlerden yararlanamayacaktır.

Öte yandan, isteği halinde kadın işçiye, onaltı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilmesine devam edilecektir.

Yeni düzenleme ile altı aylık ücretsiz izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme halinde eşlerden birine veya evlat edinene de verilecektir. Ancak bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmayacaktır.

İş sözleşmesine dayanarak çalışan kadın işçi ister İş Kanununa tabi olsun, isterse olmasın (TBK kapsamında çalışanlar dahil), doğum öncesi ve doğum sonrası analık izni, aylıksız izin, haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin, süt izni ile ilgili hükümlerden yararlanabilecektir.

6663 sayılı Kanunla getirilen ikinci büyük yenilik ise, İş Kanununda kadın işçilerin doğum sonrası kullandıkları izinlerin bitiminden sonra mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar ebeveynlerden biri kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilecektir. İşçinin bu talebi işveren tarafından karşılanmak durumdadır. Ayrıca, işçinin bu talebi işveren açısından geçerli fesih nedeni sayılmayacaktır.

Kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam zamanlı çalışmaya dönebilecektir. Kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin tam zamanlı çalışmaya başlaması durumunda, yerine işe alınan işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sona erecektir.

Kısmi süreli çalışan işçi tam zamanlı çalışmaya geri dönmek istediğinde bunu işverenine en az bir ay önce yazılı olarak bildirmekle yükümlüdür. Bildirimin nedeni ise, işverene yeterli zaman verilerek tam zamanlı çalışmak amacıyla işine geri dönmek isteyen işçiyi tekrar istihdam edebilmesinin alt yapısını hazırlaması içindir.

Bununla birlikte yarım zamanlı çalışma hakkı ebeveynlerin her ikisinin de çalışması şartına bağlıdır Zira ebeveynlerden birinin çalışmaması hâlinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamayacaktır.

Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferiden evlat edinenler de çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren bu haktan faydalanabileceklerdir.

Elbette ki tüm işkollarında işçilerin yarım zamanlı çalışması teknik olarak mümkün olmayabilir. Bunun için hangi sektör veya işlerde kısmi çalışma yapılabileceği ile uygulamaya ilişkin usul ve esaslar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle belirlenecektir.

6663 sayılı Kanunla getirilen en önemli yeniliklerden bir diğeri de işçiye, 4857 sayılı Kanunun 74 üncü maddesinin ikinci fıkrası uyarınca haftalık çalışma süresinin yarısı kadar verilen ücretsiz izin süresince doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenecek olmasıdır.

İşçilere verilecek yarım çalışma ödeneğinin süresi, 4857 sayılı Kanunun 63 üncü maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin yarısı kadar olacak ve yarım çalışma ödeneği, çalışılan aya ait aylık prim ve hizmet belgesinin ilişkin olduğu aydan sonraki ikinci ay içinde Fondan aylık olarak ödenecektir.

Doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneğinin günlük miktarı, günlük asgari ücretin brüt tutarı kadar olacaktır. Bu madde hükümlerinden yararlanılabilmesi için işçinin adına doğum veya evlat edinme tarihinden önceki son üç yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi bildirilmiş olması, 4857 sayılı Kanunun 63 üncü maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin yarısı kadar fiilen çalışılması ve doğum ve evlat edinme sonrası analık hâli izninin bittiği tarihten itibaren 30 gün içinde Kuruma doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma belgesi ile başvuruda bulunulması gerekecektir.

Mücbir sebepler dışında, başvuruda gecikilen süre doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği almaya hak kazanılan toplam süreden düşülerek ödeme yapılacaktır. Bu ödemeler damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmayacaktır.

Geçici iş göremezlik ödeneği almaya hak kazananlara, bu durumlarının devamı süresince doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenmeyecektir.

Lütfi İNCİROĞLU

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

Çalışma Genel Müdür Yardımcısı