İş sözleşmelerine konulacak cezai şart konusu 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 420’nci maddesinde düzenlenmiştir. Anılan maddenin 1 inci fıkrasına göre, “Hizmet sözleşmelerine sadece işçi aleyhine konulan ceza koşulu geçersizdir”. Yargıtay’a göre, “İş sözleşmelerine işçi aleyhine konulan cezai şartlar geçersizdir, işçi lehine konulan cezai şartlar ise geçerli kabul edilmelidir. Cezai şartın işçi ve işveren hakkında ve iki taraflı olarak düzenlenmesi gereği, işçi aleyhine bir eşitsizlik durumunda, cezai şart hükmü geçersiz olmamakla birlikte, işçinin yükümlülüğü işverenin sorumlu olduğu miktarı ve haller aşamaz. Aksi halde, düşük olan cezai şartın işçi içinde de geçerli olduğunun kabul edilmesi gerekir” (Y.9HD.22.2.2016,30506/3383).

Ancak kimi işverenler işletmelerinde daha vasıflı eleman çalıştırmak amacıyla önemli harcamalar yapmakta, işçilere yut içinde ya da yurt dışında mesleki eğitim verilmesini sağlamaktadırlar. Bu eğitimin sonucunda işçi vasıf kazanmakta, işgücü piyasasında pazarlık gücü ve istihdam olanakları artmakta, bundan parasal yararlar sağlayacak duruma gelmektedir. İşverenin bu harcamaları yapması işçinin işyerinde uzunca bir süre çalışacağı beklentisine dayanmaktadır. Böyle bir durum söz konusu ise, haklı bir neden olmaksızın iş sözleşmesini fesheden işçinin aleyhine tek taraflı olarak cezai şart getirilmesi menfaatler dengesine uygun düşer ve bu durum 6098 sayılı Kanunu’nun 420/1 inci maddesine de engel oluşturmaz (Süzek, İş Hukuku, s.753).

Bununla birlikte hemen ifade etmemiz gerekirse, işçi aleyhine tek taraflı cezai şartın geçerli olabilmesi için işverenin sağladığı eğitim sonucunda işçinin mesleki vasıfları ile kazanımları artmış olmalı, işçiye sağlanan eğitim ve yapılan masrafla, sözleşmeye konulan süre ve cezai şart arasında uygun bir orantı bulunmalıdır (Süzek, İş Hukuku, s.753).

Zaten Yargıtay da sonraki kararlarında cezai şartla ilgili içtihadını yumuşatmış ve gerçekten eğitim masraflarının yapılması durumunda işçi tarafından haklı olmayan bir nedenle yapılan feshe karşı işveren lehine tek taraflı cezai şart getirilmesi olanağını tanımıştır. Yargıtay’a göre, “İşveren büyük masraflar yaparak işçiyi yurtiçinde ya da yurtdışında eğitime ya da kursa tabi tutmuş ve yetiştirmişse, onu işyerinde belirli bir süre çalışmaya mecbur tutabilir. Bu durumun kabulü hakkaniyet ve adalet ilkelerine de uygun düşer” (Y.9HD.22.2.2016,30506/3383).