4857 sayılı İş Kanunu’nun 63 üncü maddesine uyarınca, “Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırkbeş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. (Ek cümle: 10/9/2014-6552/7 md.; Değişik cümle: 4/4/2015-6645/36 md.) Yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi; günde en çok yedi buçuk, haftada en çok otuz yedi buçuk saattir. Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliğinin 4 üncü maddesi, “Günlük çalışma süresi her ne şekilde olursa olsun 11 saati aşamaz” hükmüne amirdir.

4857 sayılı Kanunu’nun 41 inci maddesine göre, “Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır. 63’üncü madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam kırkbeş saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz. Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.

Ancak uygulamada kanunda açıkça yasaklanmasına rağmen gündüz ve gece azami iş sürelerinin aşıldığı görülmektedir. Her ne kadar 4857 sayılı Kanunun 41 inci maddesinde, haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilse dahi, günlük azami 11 saatlik iş süresini, gece 7,5 saati aşan iş süresini ve günde 7.5 saat çalışmasını gerektiren işlerde çalışan işçinin 7.5 saati aşan iş süreleri fazla çalışma olarak değerlendirilmeli ve ücretleri %50 zamlı ödenmelidir. Bu konu hem doktrinde hem de Yargıtay Hukuk Daireleri ile Yargıtay Hukuk Genel Kurulunca kabul görmüş ve içtihat haline getirilmiştir.

Nitekim, Yargıtay 22’nci Hukuk Dairesinin verdiği bir kararında, “Somut olayda; davacının, davalı Bakanlığa bağlı çocuk yuvasında 15/10/2010-10/06/2013 tarihleri arasında 24 saat çalışılıp 48 saat dinlenme esasına göre, bir hafta 3 gün, bir hafta 2 gün çalıştığı anlaşılmaktadır. Dairemizin Hukuk Genel Kurulunca da benimsenen uygulamasına göre (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 05.04.2006 gün 2006/9-107 esas, 2006/144 karar); 24 saat süren çalışma sisteminde günlük 14 saatin mesaide geçtiği ve çalışma süresinin günlük 11 saatten fazla olamayacağı hususu dikkate alınarak, davacının bir hafta 9 saat, diğer hafta 6 saat fazla çalışmasının bulunduğu, bu sisteme göre davacının ulusal bayram ve genel tatil günlerine denk gelen günlerde de çalışmasını sürdürdüğü gözetilerek, dosyaya sunulan imzasız bordrolarda fazla çalışma ve ulusal bayram ve genel tatil çalışması ücretlerine dair tahakkuk bulunan dönemlerin, davalının delil olarak dayandığı üzere, ücretinin yattığı bankalardan getirtilecek ekstrelerle karşılaştırılarak uyuşması halinde bu tutarlar mahsup edilmek suretiyle hesaplama yapılması gerekmektedir. Aksi yönde verilen karar hatalı olup, bozmayı gerektirmiştir” (Y22HD.11.9.2018 T., E.2017/22688, K.2018/18197).

Bununla birlikte Yargıtay 9 uncu Hukuk Dairesinin verdiği bir karar da ise, “4857 sayılı İş Kanunu’nun 69/3 maddesi uyarınca “İşçilerin gece çalışmaları günde yedi buçuk saati geçemez”. Bu hal de günlük çalışmanın, dolayısıyla fazla çalışmanın bir sınırını oluşturur. Gece çalışmaları yönünden haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da günde 7.5 saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmelidir. Dairemizin kararı bu yöndedir (Yargıtay 9.HD. 23.6.2009 gün 2007/ 40862 E, 2009/ 17766 K). Ancak haftalık 45 saati aşmadığı takdirde, gece çalışmasında 7,5 saati aşan fazla çalışmanın karşılığı ücretten kendisi ödendiği için sadece zamlı kısmı hesaplanıp ödenmelidir”. (Y9HD.3.9.2013 T., E.2011/33779, K.2013/21163).

Öte yandan, Yargıtay 9 uncu Hukuk Dairesinin verdiği başka bir karar da “Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedibuçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmeliğin 4. maddesine göre hükümlerine göre günde 7.5 saat çalışmasını gerektiren işlerde çalışan işçinin 7.5 saati aşan çalışma süreleri ile 7.5 saatten az çalışılması gereken işler bakımından Yönetmeliğin 5. maddesinde sözü edilen günlük çalışma sürelerini aşan çalışmalar doğrudan fazla çalışma niteliğindedir. Sözü edilen çalışmalarda haftalık 45 saat olan yasal sürenin aşılmamış olmasının önemi yoktur” denilmek suretiyle, “günde 7.5 saat çalışmasını gerektiren işlerde çalışan işçinin 7.5 saati aşan çalışma süreleri” fazla çalışma olarak kabul edilmiş ve burada da 45 saatin aşılmış olması önemli görülmemiştir (Y9HD.5.6.2012 T., E.2009/50037, K.2012/19513).

Sonuç olarak, haftalık 45 saatlik azami çalışma süresini aşsa bile bazı durumlarda günlük azami iş sürelerinin aşılması fazla çalışma ücreti ödemeyi gerektirmektedir. Örneğin, gece çalışma süresi bazı sektörler (turizm, sağlık, güvenlik) hariç 7,5 saat ile sınırlandırılmış olmasına rağmen, gece 7,5 saatten fazla çalışma yapılması durumunda haftalık 45 saatlik iş süresi aşılmasa dahi fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekmektedir. Nitekim İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliğinin 4 üncü maddesinin dördüncü fıkrasında, “işçinin bu sınırları aşan sürelerde çalıştırılmasında” fazla çalışma kurallarının (İşK m.41’in) uygulanacağını belirten hükmünü, sadece 1 inci fıkradaki haftalık 45 saatin aşılması olarak değil, aynı zamanda 3 üncü fıkradaki günlük 11 saatin aşılması şeklinde yorumlamak gerekir. (Süzek, Sarper, İş Hukuku s.827, Baycık, Gaye, Güvenceli Esneklik, s.251).

Aynı yönde, Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedibuçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmeliğin 4. maddesine göre hükümlerine göre günde 7.5 saat çalışmasını gerektiren işlerde çalışan işçinin 7.5 saati aşan çalışma süreleri ile 7.5 saatten az çalışılması gereken işler bakımından Yönetmeliğin 5. maddesinde sözü edilen günlük çalışma sürelerini aşan çalışmalar doğrudan fazla çalışma niteliğinde görülmüştür.

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nca benimsenen uygulamaya göre de” 24 saat çalışıp, 48 saat dinlenme esası uygulanan işyerlerinde, 24 saat süren çalışma sisteminde günlük 14 saatin mesaide geçtiği ve çalışma süresinin günlük 11 saatten fazla olamayacağı dikkate alındığında, haftalık çalışma süresi 45 saati aşmasa dahi 11 saatten 14 saate kadar yapılan 3 saatlik çalışma, fazla çalışma olarak kabul edilmektedir” (YHGK 5.4.2006 T., E.2006/9-107, K.2006/144).